Oliver Onions nie wierzył w duchy. Ani w żadne tajemnicze sekty okultystyczne. Był pragmatykiem aż do bólu, wszędzie widział logiczne, racjonalne wytłumaczenie, jednakże umiłował sobie bardzo niepasujący do swojej osoby gatunek – weird fiction i ghost stories.
Brytyjczyk, żyjący w czasach 1873-1961, już od swojego debiutu zyskał uznanie oraz popularność wśród krytyków i czytelników. O takiej ścieżce kariery mógłby pomarzyć prawie każdy pisarz, lecz kto dziś pamięta o tym artyście? Gdyby nie seria “Tales of Mystery and Supernatural”, a następnie publikacja wydawnictwa C&T, możliwe, że polski czytelnik prawdopodobnie nie usłyszałby o tym autorze. Jedna z przyczyn jest dosyć oczywista, niestety wielu artystów, którzy starali się tworzyć literaturę na pograniczu pięknej i popularnej poniosło klęskę w biegu o zapisanie się na kartach historii literatury. I tak Onions przegrał z modnymi wówczas modernistami. Jego dzieła były eksperymentalne (pomysły i psychologizm) jak na standardy komercyjne i zbyt konserwatywne jeśli chodzi o narrację przypominającą ghost stories wywodzące się z wiktoriańskiego dworu.
Dlaczego zatem sięgnęliśmy po zbiór opowiadań Na opak? Nie ukrywam, że jestem oczarowana gatunkami ghost stories oraz weird fiction i pragnęłam poznać kolejnego proponowanego przez C&T klasyka. Czy warto zdmuchnąć z jego opowiadań warstwę kurzu? Przekonajmy się.
Od duchów i zjaw, i długonogich Bestii, i zmór, co tłuką się po nocach – Wybaw nas Panie!
Motto to otwiera otwiera zbiór opowiadań Olivera Onionsa Na opak. Wykorzystanie tradycyjnej modlitwy szkockiej jest niezwykle przewrotne i wręcz cyniczne, biorąc pod uwagę, że zawiera ona wszystko, co człowiek wymyślił, by tylko odroczyć w czasie skonfrontowanie się z własnym szaleństwem. Owo szaleństwo jest bowiem tematem wszystkich tekstów i bynajmniej nie jest ono sprowokowane nadnaturalnymi istotami, lecz tłumionymi instynktami, niemożnością zrozumienia potęgi wszechświata, a przede wszystkim własnej natury.
Na opak otwiera opowiadanie Zew pięknej (w innym tłumaczeniu Wabiąca ślicznotka), które jest uważane za jedną z najlepszych opowieści grozy chociażby przez innego klasyka weird fiction, Algernona Blackwooda. Tekst robi piorunujące wrażenie na czytelniku nie tylko dzięki stopniowemu budowaniu napięcia, lecz także dyskretnym włączeniem czytelnika w psychozę postaci, a zarazem ekscytację poznania tytułowej Pięknej. Onions wybrał na głównego bohatera – pisarza, który przeprowadza się do wygodnego i taniego mieszkania, gdzie musi dokończyć swoją powieść. Podczas aklimatyzacji w nowej przestrzeni, zaczynają się dziać dziwne rzeczy.
Autor owszem posługuje się motywem nawiedzonego domu, co jest typowe dla klasycznego ghost story, ale wzmacnia go perspektywą psychologiczną. I właśnie to przemawia za niezwykłością tego opowiadania. Oliver Onions wysuwa na pierwszy plan rzeczywistość psychologiczną, a wraz z nią cienie i tajemnice ludzkiej podświadomości, natomiast spycha nieco w kąt świat zewnętrzny – pod względem i fabularnym, i kompozycyjnym. Cała akcja opowiadania przenosi się do dusznego coraz mroczniejszego i niebezpiecznego domu, który na początku jawił się jako miłe, przytulne wnętrze. Bohater (nie zdradzając fabuły) im bardziej wnika w przestrzeń, tym kolory, zapachy, obrazy postaci i mieszkania się zmieniają. Ten modernistyczny zabieg zbliża prozę Onionsa do literackiego eksperymentu, który koresponduje z wiktoriańską stylistyką.
Hic iacet… Opowieść o sumieniu artysty opowiada o pisarzu, mającym stworzyć biografię zmarłego malarza, który w przeszłości zrobił na nim ogromne wrażenie. Mężczyzna stoi przed decyzją, czy ma tworzyć, podporządkowując się wydawcy, czy oddać się natchnieniu?
W tej historii Onions zrezygnował z wątku nadnaturalnego i skupił się na bolączkach pisarza – artysty – rzemieślnika. To właśnie proces twórczy jest tematem obu wspomnianych opowiadań – co więcej zostały one umieszczone kolejno na początku i na końcu zbioru, tworząc klamrę kompozycyjną. W ten sposób Oliver Onions jako pisarz dzieli się poniekąd z czytelnikiem, z jakim wyzwaniem wiąże się decyzja bycia artystą, z jakimi dylematami trzeba się zmagać w codzienności, a także jak wyobraźnia oraz szaleństwo wpływają na autora.
W opowiadaniu Benlian zostali przedstawieni dwaj artyści: twórca i odtwórca, który jest narratorem. Bohater przedstawia nam swoją stabilną i budzącą respekt w oczach klasy średniej pracę. Kiedy do jego drzwi puka ceniony rzeźbiarz, nagle sielanka się kończy i rozpoczyna się nowy, osobliwy rozdział w życiu mężczyzny. Tekst ten jest niezwykle ciekawy pod względem języka, który zmienia się wraz z rozwojem bohatera, a także relacji, jaka zostaje formuje się pomiędzy artystą a jego dziełem.
W zbiorze Na opak doświadczymy nie tylko obserwacji związanych z procesem twórczym, lecz także stopniowego rozpadania się osobowości postaci, które uświadamiają sobie, że to co nadprzyrodzone (z pozoru) nie jest zamknięte w starych, zakurzonych zamczyskach, ale trwa i rozwija się w życiu codziennym. I tak w pozostałych opowiadaniach zobaczymy spektrum wydarzeń i ludzkich dramatów dziejących się tuż obok nas, za ścianą w kamienicy, w pracy czy na wakacjach.
Rooum to opowieść o mężczyźnie techniku-samouku, który jest prawą ręką podczas prac budowlanych pewnej korporacji. Przez historię przeprowadza nas jego, można powiedzieć, przyjaciel, koordynator budowy. Zatem narracja jest prowadzona z punktu widzenia typowego przedstawiciela nauki (inżynier). Główny bohater jest dla niego fenomenem, nie tylko ze względu na zdolności techniczne, lecz także osobliwe zachowanie. Oliver Onions opisując mężczyznę z perspektywy pragmatyka, wnikliwie obserwuje i analizuje Roouma. Wnioski, do których dochodzi zarówno inżynier, jak i czytelnik, są tak samo przerażające z racjonalnego i nadnaturalnego punktu widzenia. Pisarz pozostawia nas z czymś, co nigdy nie zostało nazwane. Świadomość tego, że nie posiadamy jakiejkolwiek wiedzy, pozbawia nas narzędzi do walki, stawiania oporu.
Opowiadanie to również pokazuje, jak powoli rozpada się psychika postaci pod wpływem nieustannego i niemającego typowej przyczyny bólu.
Io natomiast jest według mnie ówczesną interpretacją dzieła J.W. Gothego Król Olch. Tutaj wizją mitycznego świata oczarowana jest dziewczyna. Czytelnik podobnie jak w przypadku wspomnianego poematu nie jest pewny, co jest prawdą, a co halucynacją. Oliver Onions porusza ważny i dość kontrowersyjny temat jak na tamte czasy, bo uwięzionej kobiecej seksualności. Co ciekawe, autor odwrócił role bohaterów: mężczyzna to orędownik wstrzemięźliwości, jest pruderyjny i ckliwy, zaś dziewczyna (oczywiście strasznie chora w oczach chłopaka i rodziny) to uosobienie dzikiej nieposkromionej natury.
W pozostałych opowiadaniach: Widmo, Papierośnica, Wypadek i Fotel na biegunach, Oliver Onions prowadzi z czytelnikiem grę wyobraźni. Wątki irracjonalne łączą się z tym, czego nasze zdolności poznawcze nie są w stanie w pełni zrozumieć – czas i sen. Podobnie jak w pozostałych tekstach pisarz pozostawia nam możliwość wyboru między tym, co wytłumaczalne ubogimi narzędziami psychologii, a wiarą, że istnieją zjawiska nadnaturalne. Co ciekawe, Onions daje czytelnikowi jeszcze jeden wariant – ignorancję, to wygodne machnięcie ręką i powiedzenie, przecież to wszystko banialuki!
Podsumowanie
Zbiór opowiadań Na opak Olivera Onionsa to kolejna wartościowa pozycja z gatunku weird fiction, tym razem nieco mniej popularna od dzieł klasyków takich jak: Thomas Ligotti, H.P. Lovecraft, Arthur Machen, czy M.R. James. Warto dawkować sobie poszczególne teksty i nie czytać ich wszystkich na raz. Gatunek ten rządzi się swoimi prawami – to powoli budowana atmosfera wysuwa się na pierwszy plan, zaś wydarzenia (które równie dobrze mogłyby się dziać np. u sąsiada za ścianą) stają się dla niej tłem.
Ocena: 7/10
PS. Czytaliście zbiór opowiadań „Na opak” Olivera Onionsa? Który utwór podobał Wam się najbardziej?
Zapraszamy też do lektury naszej listy najlepszych książek weird ficiton.
Categories: Horror - książki, Książki, Różne
Leave a Reply